Słowotwórstwo

Wszystkie wyrazy dzielimy na:

a) wyrazy nie pochodzące od innych wyrazów – niepodzielne słowotwórczo; są to wyrazy podstawowe, np. las, dom, kot, budynek (zawiera tylko znaczenie budynek, cząstka –ek nie ma tu odrębnego znaczenia);

b) wyrazy pochodzące od innych wyrazów – podzielne słowotwórcze; są to wyrazy pochodne, np. dom-ek, rącz-ka, kot-ek.



• WYRAZ PODSTAWOWY (podstawa słowotwórcza) - wyraz, od którego został utworzony inny wyraz – pochodny, np. pisać dla wyrazu pochodnego napisać ; kot -> kot-ek; mod-a -> mod-ny. Z tego wynika, że wyraz podstawowy to część wspólna wyrazu pochodnego i podstawowego.


• WYRAZ POCHODNY - wyraz utworzony od wyrazu podstawowego, np. napisać od wyrazu podstawowego pisać; napis od wyrazu podstawowego napisać

Jeden wyraz może być jednocześnie (dla różnych wyrazów) wyrazem podstawowym i pochodnym, np. pisać -> napisać -> napis.



• OBOCZNOŚCI RDZENIA – wymiany głosek w rdzeniu, np. księga -> książka

• RDZEŃ - najmniejsza znacząca część wyrazu, wspólna wszystkim wyrazom pokrewnym.

W rdzeniu mogą zachodzić oboczności :

a) samogłoskowe – e:o, e:a, o:ó, itp.,

b) współgłoskowe – sz:ch, r:rz, k:cz, itp.


WAŻNE !
Rdzeń mimo drobnych różnic brzmieniowych ma zawsze takie samo znaczenie np., latać - lecieć, lotka, lotnik, polecieć, latający, samolot, ale nie ulotka.



• TEMAT - część wyrazu odmiennego, która pozostaje niezmienna w trakcie odmiany tego wyrazu.

• FORMANT - cząstka, za pomocą której tworzymy nowy wyraz

Rodzaje formantu:

a) przyrostki – występują po temacie słowotwórczym np. dom -> dom-ek; piec -> piec-yk

b) przedrostki – występują przed tematem słowotwórczym np. jeść -> z-jeść; za-notować

c) wrostki – występują wewnątrz tematu słowotwórczego np. wod-o-lot; zlew-o-zmywak

d) formanty zerowe – występują w rzeczownikach utworzonych od czasowników według schematu biegać -> bieg



• WYRAZY POKRWNE – grupa wyrazów, które mają wspólny rdzeń (np. lód, lodówka, lodowisko; mit, mitologia, mity, mitolog, mityczny, mitomania, mitoman, mitologiczny).

• RODZINA WYRAZÓW – wszystkie wyrazy pokrewne, mające wspólny rdzeń (np. wyraz dom ma bardzo liczną rodzinę – domek, domeczek, domowy, domownik, zadomowić się, zadomowiony, domostwo, domisko i inne).




ETAPY ANALIZY SŁOWOTWÓRCZEJ:
1. Znalezienie i wskazanie wyrazu podstawowego (podstawy słowotwórczej).

2. Sprawdzenie czy wyraz jest pochodni, czyli czy można sformułować dla niego definicję (parafrazę słowotwórczą).

3. Wyodrębnienie w wyrazie pochodnym tematu słowotwórczego i formantu.

4. Podanie oboczności głosek w podstawie słowotwórczej.

UWAGA !

Ustalając granicę pomiędzy tematem słowotwórczym a formantem należy pamiętać, że podczas analizy słowotwórczej odłączamy końcówki fleksyjne oraz zakończenia bezokoliczników.

 

 wyraz podstawowy – las

 

definicja – związany z lasem

temat słowotwórczy – leś

formant, przyrostek – ny

 oboczności głosek – a : e, s : ś

OPIS EGZAMINU GIMNAZJALNEGO

• Egzamin gimnazjalny przeprowadzony jest w trzeciej klasie gimnazjum, w trzech kolejnych dniach kwietnia w terminie ustalonym przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (pierwszego dnia – część humanistyczna, drugiego – matematyczno-przyrodnicza, trzeciego – język obcy)
• Egzaminu gimnazjalnego nie można nie zdać. Liczba punktów uzyskana na tym egzaminie nie ma wpływu na ukończenie szkoły. Wynik egzaminu jest brany pod uwagę przez szkoły ponadgimnazjalne przy przyjmowaniu uczniów do tych szkół.

• Egzamin gimnazjalny organizują i przeprowadzają okręgowe komisje egzaminacyjne zazwyczaj w macierzystej szkole ucznia. Na egzaminie sprawdzane jest opanowanie wiadomości i umiejętności określonych w standardach wymagań egzaminacyjnych. Egzamin ten sprawdza umiejętności międzyprzedmiotowe, uwzględniając powiązania między różnymi dziedzinami wiedzy. Zdawany jest w trzech częściach:

pierwsza obejmuje wiadomości i umiejętności z zakresu przedmiotów humanistycznych: języka polskiego, historii, wiedzy o społeczeństwie, plastyki, muzyki oraz uwzględnia ścieżki edukacyjne: filozoficzną, regionalną – dziedzictwo kulturowe w regionie, czytelniczą i medialną, europejską, kulturę polską na tle tradycji śródziemnomorskiej;

druga obejmuje wiadomości i umiejętności z zakresu przedmiotów matematyczno - przyrodniczych: matematyki, biologii, geografii, chemii, fizyki i astronomii oraz uwzględnia ścieżki edukacyjne: filozoficzną, prozdrowotną, ekologiczną, czytelniczą i medialną, regionalną – dziedzictwo kulturowe w regionie, europejską, obronę cywilną;

trzecia obejmuje wiadomości i umiejętności z zakresu języka obcego

• Każda z części egzaminu gimnazjalnego trwa 120 minut. Z każdej części można uzyskać maksymalnie 50 punktów.

• Wyniku egzaminu gimnazjalnego nie odnotowuje się na świadectwie szkolnym. Każdy gimnazjalista otrzymuje natomiast z OKE odrębne zaświadczenie o uzyskanych przez siebie wynikach. Uczeń lub jego rodzice (opiekunowie) odbierają to zaświadczenie w szkole.

STANDARDY WYMAGAŃ

będące podstawą przeprowadzenia egzaminu w klasie trzeciej gimnazjum
z zakresu przedmiotów humanistycznych



I. Czytanie i odbiór tekstów kultury

Uczeń:

1) czyta teksty kultury (w tym źródła historyczne) rozumiane jako wszelkie wytwory kultury materialnej i duchowej człowieka, podlegające odczytywaniu i interpretacji, zwłaszcza teksty kultury należące do polskiego dziedzictwa kulturowego – na poziomie dosłownym, przenośnym i symbolicznym,

2) interpretuje teksty kultury, uwzględniając intencje nadawcy, odróżnia fakty od opinii, prawdę historyczną od fikcji, dostrzega perswazję , manipulację, wartościowanie,

3) wyszukuje informacje zawarte w różnych tekstach kultury, w szczególności w tekstach literackich, publicystycznych, popularnonaukowych, aktach normatywnych, ilustracjach, mapach, tabelach, diagramach, wykresach, schematach,

4) dostrzega w odczytywanych tekstach środki wyrazu i określa ich funkcje - dostrzega środki wyrazu typowe dla: tekstów literackich, tekstów publicystycznych, dzieł sztuki plastycznej i muzyki,

5) odnajduje i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe w rozwoju cywilizacyjnym Polski i świata - odnajduje i interpretuje związki przyczynowo-skutkowe w polityce, gospodarce, kulturze i życiu społecznym,

6) dostrzega i analizuje konteksty niezbędne do interpretacji tekstów kultury: historyczny, biograficzny, filozoficzny, religijny, literacki, plastyczny, muzyczny, regionalny i wypowiada się na ich temat oraz wyjaśnia zależności miedzy różnymi rodzajami tekstów kultury (plastyka, muzyka, literatura),

7) dostrzega wartości wpisane w teksty kultury.



II. Tworzenie własnego tekstu

Uczeń:

1) buduje wypowiedzi poprawne pod względem językowym i stylistycznym, w następujących formach: opis, opowiadanie, charakterystyka, sprawozdanie, recenzja, rozprawka, notatka, plan, reportaż, artykuł, wywiad, ogłoszenie, zaproszenie, dedykacja, podanie list, pamiętnik,

2) posługuje się kategoriami i pojęciami swoistymi dla przedmiotów humanistycznych i ścieżek edukacyjnych

3) tworzy teksty o charakterze informacyjnym lub perswazyjnym, dostosowane do sytuacji komunikacyjnej

4) zna i stosuje zasady organizacji tekstu, tworzy tekst na zadany temat, spójny pod względem logicznym i składniowym

5) formułuje, porządkuje i wartościuje argumenty uzasadniające stanowisko własne lub cudze

6) analizuje, porównuje, porządkuje i syntetyzuje informacje zawarte w tekstach kultury

7) dokonuje celowych operacji na tekście: streszcza, rozwija, przekształca stylistycznie

8) wypowiada się na temat związków między kulturą rodzimą a innymi kręgami kulturowymi, w tym komentuje powiązania, zwłaszcza między kulturą polską a śródziemnomorską oraz określa te powiązania w różnych obszarach: polityce, kulturze, gospodarce, życiu codziennym, w odniesieniu do przeszłości i w czasach obecnych

9) formułuje problemy, podaje sposoby ich rozwiązania, wyciąga wnioski, wypowiada się na temat sytuacji problemowej przedstawionej w tekstach kultury

EGZAMINATORZY RADZĄ

1. Dokładnie analizuj treść pytań i temat wypowiedzi pisemnej
2. Uważnie czytaj polecenia i ściśle się do nich stosuj. Szczególnie uważnie czytaj teksty kulturowe – tu są odpowiedzi na wiele z pytań

3. Pamiętaj, że informacje „nad programowe” (np. więcej przykładów niż polecono) nie są punktowane

4. Unikaj szablonowych określeń, pisz zwięźle. Stosuj jasny styl wypowiedzi, używaj tylko tych wyrazów, których znaczenia jesteś pewien.

5. Zadbaj o kompozycję swojej pracy. Pamiętaj, że poprawnie napisana praca jest odpowiednio skonstruowana; składa się ze wstępu, rozwinięcia i zakończenia. Należy również czuwać nad poprawnością językową i stylistyczną oraz zadbać o estetykę pracy – bark akapitów i marginesu, niestaranne pismo utrudniają (a zdarza się, że czasami uniemożliwiają)sprawdzenie i oceną.

6. Pomiń zadania, z którymi sobie nie radzisz, wrócisz do nich po rozwiązaniu całości testu.

7. Zwracaj uwagę na interpunkcję i ortografie, błędy powodują utratę punktów.